Seksuele voorlichting 3: een sociaal-cognitieve benadering
Eerder las je in mijn blog seksuele voorlichting deel 1 over het perspectief van Rik van Lunsen. Hij focuste zich erg op een positieve toon van de voorlichting. Dit deel heeft een andere toon en gaat meer in op het wetenschappelijk onderzoek naar een effectieve voorlichting. Het gaat over seksuele voorlichting dat zich richt op seksuele rechten en seksuele gezondheid. Rechten wil zeggen het "zelf te beslissen over, of, met wie, hoe en wanneer hij of zij seks wil" en het respecteren van de rechten van anderen. Seksuele gezondheid heeft betrekking op "de waarde van seksueel genot, plezier, intieme en gelijkwaardige relaties en goede communicatie" (Gianotten et al 2009: p. 217).
Regelgeving
In de jaren '60 zijn we in Nederland begonnen met seksuele voorlichting op scholen (ibid: p.224). Ook buiten het onderwijs wordt er op diverse wijzen geprobeerd jongeren voor te lichten (zoals via boeken, tijdschriften en websites). Sinds de jaren '90 wordt er naast veilige seks, ook aandacht besteed aan het voorkómen seksuele intimidatie en seksueel geweld (p. 225). Voorlichting werkt het beste wanneer het gecombineerd wordt met regelgeving en voorzieningen. Zo zijn scholen sinds 1993 verplicht voorlichting te geven, ook dienen ze een vertrouwenspersoon te hebben. Helaas is voorlichting meestal eenmalig en ontbreekt er een structurele aanpak (p.226). Het onderwerp vaker laten terugkomen en bespreekbaar maken is al effectiever. Daarbij is de kwaliteit van de les afhankelijk van de docent, ze laten meestal "essentiële voorlichtingsactiviteiten – zoals demonstraties en vaardigheidsoefeningen – achterwege omdat ze niet goed getraind zijn om ze uit te voeren" (p.226).
Sociaal-cognitief
Het is lastig om te meten of voorlichting in staat is om opvattingen en gedrag te veranderen (p.227). Seksueel gedrag kan goed geanalyseerd worden door middel van een sociaal-cognitief model. Zo wordt ons gedrag bepaald door meer dan enkel onze eigen opvattingen. Condoomgebruik wordt bijvoorbeeld beïnvloed door de eigen opvatting hiervoor en het idee dat het geschikt is tegen soa's/hiv en zwangerschap. Maar ook door de "verwachting dat anderen – natuurlijk vooral de partner – het gebruik van condooms waarderen en zelf ook condooms (willen) gebruiken, en het vertrouwen dat men heeft in [...] het bespreekbaar maken van en het onderhandelen over condoomgebruik." (p. 227).
Kernpunten
Een goede voorlichting maakt sociale invloeden dan ook bespreekbaar en richt zich op "training van communicatieve, assertieve en onderhandelingsvaardigheden". Bovendien is gedragsverandering het resultaat van observatie en oefening (p.229). Het oefenen van situaties kan dan ook effectief zijn.
De doelgroep
De onthoudingsboodschap, geen seks voor het huwelijk, is niet effectief gebleken. Dit komt omdat het "geen recht doet aan de seksuele realiteit van veel jongeren – een realiteit waarin velen rond hun veertiende levensjaar beginnen met hun seksuele carrière. Dit onderstreept eens te meer het belang van een goede planning van voorlichting: voorlichtingsdoelen moeten ontspruiten uit een zorgvuldige behoefteanalyse onder de doelgroep." (p.229)
In de VS richten ze zich vooral op de abstinentie van seks, echter ligt de leeftijd van de eerste keer coïtus niet hoger dan in Nederland. En tegelijkertijd zijn ze minder goed voorbereid en is de kans op zwangerschap drie tot vijf keer zo hoog (p. 234). In Nederland komt ongewenste zwangerschap meestal door het falen van anticonceptie, en daarbij wordt abortus breed geaccepteerd (p. 234). Sinds 1981 is dit gelegaliseerd. In Nederland zijn we voorzichtig ontmoedigend wat betreft tiener seksualiteit, tegelijkertijd willen we ze zo goed mogelijk voorbereiden (p.235).
Tot slot
Het is gebleken dat een focus op de risico’s van onveilige seks mensen niet genoeg beïnvloed. Om te zorgen dat mensen minder risico’s nemen, moet "ook aandacht worden besteed aan meningsvorming, aan het omgaan met sociale invloeden en aan de ontwikkeling van assertieve en communicatieve vaardigheden" (p. 220). Voorlichting dient de "positieve waarde van seksualiteit en de seksuele rechten" te respecteren.
Opsommend, verwijst seksuele voorlichting "naar het vergaren van kennis en meningsvorming over seksualiteit, seksuele beleving, seksuele rechten, seksuele identiteit, sekserollen, relaties en intimiteit, naar het ontwikkelen van vaardigheden om doordachte beslissingen te kunnen nemen over seksualiteit en seksueel gedrag, en naar zelfvertrouwen om deze beslissingen in de praktijk te kunnen brengen" (p.218).
In dit artikel refereer ik naar het boek Seksuologie, 2009 door Gianotten, Vanwesenbeeck, & Weijenborg.
Regelgeving
In de jaren '60 zijn we in Nederland begonnen met seksuele voorlichting op scholen (ibid: p.224). Ook buiten het onderwijs wordt er op diverse wijzen geprobeerd jongeren voor te lichten (zoals via boeken, tijdschriften en websites). Sinds de jaren '90 wordt er naast veilige seks, ook aandacht besteed aan het voorkómen seksuele intimidatie en seksueel geweld (p. 225). Voorlichting werkt het beste wanneer het gecombineerd wordt met regelgeving en voorzieningen. Zo zijn scholen sinds 1993 verplicht voorlichting te geven, ook dienen ze een vertrouwenspersoon te hebben. Helaas is voorlichting meestal eenmalig en ontbreekt er een structurele aanpak (p.226). Het onderwerp vaker laten terugkomen en bespreekbaar maken is al effectiever. Daarbij is de kwaliteit van de les afhankelijk van de docent, ze laten meestal "essentiële voorlichtingsactiviteiten – zoals demonstraties en vaardigheidsoefeningen – achterwege omdat ze niet goed getraind zijn om ze uit te voeren" (p.226).
Sociaal-cognitief
Het is lastig om te meten of voorlichting in staat is om opvattingen en gedrag te veranderen (p.227). Seksueel gedrag kan goed geanalyseerd worden door middel van een sociaal-cognitief model. Zo wordt ons gedrag bepaald door meer dan enkel onze eigen opvattingen. Condoomgebruik wordt bijvoorbeeld beïnvloed door de eigen opvatting hiervoor en het idee dat het geschikt is tegen soa's/hiv en zwangerschap. Maar ook door de "verwachting dat anderen – natuurlijk vooral de partner – het gebruik van condooms waarderen en zelf ook condooms (willen) gebruiken, en het vertrouwen dat men heeft in [...] het bespreekbaar maken van en het onderhandelen over condoomgebruik." (p. 227).
Kernpunten
Een goede voorlichting maakt sociale invloeden dan ook bespreekbaar en richt zich op "training van communicatieve, assertieve en onderhandelingsvaardigheden". Bovendien is gedragsverandering het resultaat van observatie en oefening (p.229). Het oefenen van situaties kan dan ook effectief zijn.
De doelgroep
De onthoudingsboodschap, geen seks voor het huwelijk, is niet effectief gebleken. Dit komt omdat het "geen recht doet aan de seksuele realiteit van veel jongeren – een realiteit waarin velen rond hun veertiende levensjaar beginnen met hun seksuele carrière. Dit onderstreept eens te meer het belang van een goede planning van voorlichting: voorlichtingsdoelen moeten ontspruiten uit een zorgvuldige behoefteanalyse onder de doelgroep." (p.229)
In de VS richten ze zich vooral op de abstinentie van seks, echter ligt de leeftijd van de eerste keer coïtus niet hoger dan in Nederland. En tegelijkertijd zijn ze minder goed voorbereid en is de kans op zwangerschap drie tot vijf keer zo hoog (p. 234). In Nederland komt ongewenste zwangerschap meestal door het falen van anticonceptie, en daarbij wordt abortus breed geaccepteerd (p. 234). Sinds 1981 is dit gelegaliseerd. In Nederland zijn we voorzichtig ontmoedigend wat betreft tiener seksualiteit, tegelijkertijd willen we ze zo goed mogelijk voorbereiden (p.235).
Tot slot
Het is gebleken dat een focus op de risico’s van onveilige seks mensen niet genoeg beïnvloed. Om te zorgen dat mensen minder risico’s nemen, moet "ook aandacht worden besteed aan meningsvorming, aan het omgaan met sociale invloeden en aan de ontwikkeling van assertieve en communicatieve vaardigheden" (p. 220). Voorlichting dient de "positieve waarde van seksualiteit en de seksuele rechten" te respecteren.
Opsommend, verwijst seksuele voorlichting "naar het vergaren van kennis en meningsvorming over seksualiteit, seksuele beleving, seksuele rechten, seksuele identiteit, sekserollen, relaties en intimiteit, naar het ontwikkelen van vaardigheden om doordachte beslissingen te kunnen nemen over seksualiteit en seksueel gedrag, en naar zelfvertrouwen om deze beslissingen in de praktijk te kunnen brengen" (p.218).
In dit artikel refereer ik naar het boek Seksuologie, 2009 door Gianotten, Vanwesenbeeck, & Weijenborg.
Reacties
Een reactie posten